شکستگی فک در کودکان؛ علائم، تشخیص، درمان و مراقبت‌های لازم
شکستگی فک در کودکان از جمله آسیب‌هایی است که می‌تواند به دلیل حوادث روزمره، زمین خوردن، تصادفات، فعالیت‌های ورزشی یا ضربه به ناحیه صورت رخ دهد. با اینکه استخوان‌های کودکان نسبت به بزرگسالان انعطاف بیشتری دارند، اما این انعطاف همیشه مانع شکستگی نمی‌شود. شناخت علائم و مراجعه سریع به پزشک، مهم‌ترین عوامل در جلوگیری از عوارض جدی این آسیب هستند. در این مقاله، به صورت جامع و کاربردی درباره انواع شکستگی فک، علائم، روش‌های تشخیص، درمان و مراقبت‌های خانگی و پزشکی صحبت خواهیم کرد.
شکستگی فک در کودکان چیست؟
شکستگی فک هنگامی رخ می‌دهد که یکی از استخوان‌های فک بالا (ماگزیلا) یا فک پایین (ماندیبل) دچار ترک، شکستگی کامل یا جابجایی شود. در کودکان به دلیل رشد فعال و وجود غضروف در نواحی فکی، الگوی شکستگی‌ها می‌تواند متفاوت باشد و گاهی تشخیص آن برای والدین دشوار است. این آسیب ممکن است همراه با جابجایی دندان‌ها، درد شدید، تورم و اختلال در عملکرد طبیعی فک باشد.
علل رایج شکستگی فک در کودکان
علت‌های مختلفی می‌توانند منجر به آسیب و شکستگی در ناحیه فک شوند. رایج‌ترین این علل عبارت‌اند از:
- زمین خوردن: کودکان خردسال بیشتر در معرض افتادن از ارتفاع کم یا زمین‌خوردن هنگام بازی هستند.
- تصادفات رانندگی یا دوچرخه‌سواری: استفاده نکردن از کلاه ایمنی احتمال آسیب را افزایش می‌دهد.
- ورزش‌های پرتحرک: ورزش‌هایی مثل فوتبال، بسکتبال، تکواندو و اسکیت، ریسک ضربه به صورت را بالا می‌برند.
- اصابت جسم سخت به صورت: حوادث مدرسه، زمین خوردن روی اشیا یا برخورد با وسایل خانه.
- آسیب‌های ناشی از خشونت: در موارد خاص، ضربه مستقیم به ناحیه فک می‌تواند منجر به شکستگی شود.
علائم شکستگی فک در کودکان
شناخت علائم شکستگی فک مهم است تا بتوانید سریعاً اقدام لازم را انجام دهید. برخی از نشانه‌های رایج عبارت‌اند از:
- درد شدید در ناحیه فک یا صورت
- تورم، کبودی یا قرمزی
- بد قرار گرفتن دندان‌ها روی هم (مال‌اکلوژن)
- ناتوانی در باز یا بسته کردن دهان
- صدای تق‌تق یا درد هنگام حرکت فک
- خونریزی از دهان یا لثه
- بی‌حسی در لب یا چانه
- آبریزش بیش از حد دهان به دلیل ناتوانی در کنترل فک
- لق شدن غیرطبیعی دندان‌ها
در برخی موارد، شکستگی فک در کودکان می‌تواند بدون درد شدید باشد، به‌خصوص اگر شکستگی کوچک یا ترک‌خورده باشد. بنابراین در صورت مشاهده هرگونه اختلال در عملکرد طبیعی فک، باید به پزشک مراجعه کرد.
انواع شکستگی فک در کودکان
به طور کلی شکستگی‌های فک در کودکان به چند دسته تقسیم می‌شوند:
۱. شکستگی فک پایین (ماندیبل)
این نوع شکستگی بسیار رایج‌تر است و ممکن است در قسمت‌های مختلف فک پایین مانند چانه، زاویه فک یا ناحیه مفصل گیجگاهی-فکی رخ دهد.
۲. شکستگی مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ)
در این حالت کودک ممکن است هنگام باز کردن دهان دچار درد یا محدودیت حرکت شود. آسیب‌های TMJ از مهم‌ترین انواع شکستگی‌ها هستند چون می‌توانند رشد صورت را در آینده تحت تأثیر قرار دهند.
۳. شکستگی فک بالا (ماگزیلا)
این شکستگی کمتر اتفاق می‌افتد اما معمولاً با آسیب‌های شدیدتر مانند ضربه سنگین به صورت همراه است.
۴. شکستگی همراه با آسیب دندانی
گاهی همراه با شکستگی فک، دندان‌ها نیز دچار آسیب یا جابجایی می‌شوند که نیازمند ارزیابی دقیق دندانپزشک است.
تشخیص شکستگی فک در کودکان
تشخیص دقیق توسط پزشک متخصص یا دندانپزشک کودک ضروری است. روش‌های تشخیص شامل موارد زیر است:
- معاینه فیزیکی: شامل بررسی تورم، درد، جابجایی و عملکرد فک.
- رادیوگرافی پانورامیک (OPG): رایج‌ترین تصویر برای بررسی استخوان فک.
- سی‌تی‌اسکن (CT Scan): در موارد پیچیده یا مشکوک به شکستگی عمیق.
- عکس سفالومتری: برای بررسی رشد فک و وضعیت استخوان‌ها.
پزشک بر اساس نوع شکستگی، شدت آن و سن کودک، روش درمان مناسب را انتخاب می‌کند.
درمان شکستگی فک در کودکان
درمان شکستگی فک بستگی به محل شکستگی، میزان جابجایی و سن کودک دارد. روش‌های رایج درمان شامل موارد زیر هستند:
۱. درمان محافظه‌کارانه (بدون جراحی)
در بسیاری از کودکان، شکستگی‌های کوچک و بدون جابجایی با مراقبت‌های خانگی و استراحت درمان می‌شوند. این روش شامل موارد زیر است:
- مصرف غذاهای نرم یا مایع
- استفاده از کمپرس سرد برای کاهش تورم
- اجتناب از جویدن و فعالیت‌های سنگین
- مصرف مسکن طبق تجویز پزشک
۲. بانداژ فک یا استفاده از اسپلینت
گاهی پزشک از وسایل کمکی برای ثابت نگه داشتن فک استفاده می‌کند تا استخوان به آرامی ترمیم شود.
۳. فیکس کردن فک (MMF)
در شکستگی‌های شدید، ممکن است دندان‌ها با سیم مخصوص به هم متصل شوند تا فک ثابت بماند. این روش در کودکان کمتر انجام می‌شود چون می‌تواند رشد فک را تحت تأثیر قرار دهد.
۴. جراحی فک
در صورتی که شکستگی شدید باشد یا استخوان جابجا شده باشد، جراحی لازم است. در این روش از پیچ یا پلیت‌های کوچک جهت ثابت نگه داشتن استخوان استفاده می‌شود. این روش معمولاً با بیهوشی عمومی انجام می‌شود.
مراقبت‌های بعد از درمان
مراقبت مناسب پس از درمان بسیار اهمیت دارد تا فک به درستی ترمیم شود. مهم‌ترین نکات عبارت‌اند از:
- رعایت رژیم غذایی نرم یا مایع تا چند هفته
- جلوگیری از آسیب مجدد (پرهیز از ورزش‌های سنگین)
- رعایت بهداشت دهان و دندان برای جلوگیری از عفونت
- پیگیری‌های منظم پزشکی جهت بررسی روند ترمیم
در صورت مشاهده تب، درد شدید، تغییر شکل صورت یا مشکل در تنفس، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد.
عوارض احتمالی شکستگی فک در کودکان
- اختلال در رشد طبیعی فک
- بی‌حسی دائمی در چانه یا لب
- جابجایی دندان‌ها
- مشکلات مفصل فک (TMJ)
- بد قرار گرفتن دندان‌ها روی هم
- عفونت استخوان
با این حال، اگر درمان به‌موقع انجام شود، اغلب کودکان بهبود کامل پیدا می‌کنند.
راه‌های پیشگیری از شکستگی فک در کودکان
پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. برای کاهش احتمال آسیب به فک می‌توانید موارد زیر را رعایت کنید:
- استفاده از کلاه ایمنی هنگام دوچرخه‌سواری یا اسکیت
- استفاده از محافظ دهان هنگام ورزش
- ایمن‌سازی خانه و محیط بازی
- نظارت بر بازی کودکان خردسال
- آموزش اصول ایمنی به کودک
نتیجه‌گیری
شکستگی فک در کودکان موضوعی جدی است که نیازمند تشخیص سریع، مراقبت دقیق و درمان مناسب می‌باشد. آگاهی والدین درباره علائم و اقدامات ضروری پس از آسیب می‌تواند از بروز عوارض جبران‌ناپذیر جلوگیری کند. با مراجعه به موقع به پزشک متخصص، بیشتر شکستگی‌های فک در کودکان به صورت کامل درمان می‌شوند و مشکلی در رشد آینده کودک ایجاد نمی‌شود.
