شکستگی غیرمستقیم کف اربیت چشم؛ علائم، تشخیص و درمان کامل
مقدمه
شکستگی غیرمستقیم کف اربیت (Blow-Out Fracture) یکی از آسیب‌های شایع در ناحیه صورت به‌ویژه اطراف چشم است که معمولاً بر اثر ضربه‌ی ناگهانی و شدید به کره‌ی چشم یا استخوان‌های اطراف آن ایجاد می‌شود. این نوع شکستگی در واقع زمانی رخ می‌دهد که نیروی وارده باعث افزایش ناگهانی فشار داخل اربیت (حدقه چشم) شده و منجر به ترک یا شکستگی در کف اربیت می‌شود، بدون اینکه لزوماً دیواره‌های دیگر درگیر شوند.
آشنایی با ساختار اربیت چشم
اربيت (Orbit) حفره‌ای استخوانی در جمجمه است که کره چشم و ساختارهای مهمی مانند عضلات حرکتی، اعصاب بینایی و عروقی را در خود جای داده است. این حفره از چهار دیواره تشکیل شده است: دیواره فوقانی، تحتانی (کف اربیت)، داخلی و خارجی. کف اربیت که نازک‌ترین قسمت است، از استخوان ماگزیلا، زایده گونه‌ای و پالاتین تشکیل می‌شود و بیشترین احتمال شکستگی در همین ناحیه وجود دارد.
علت‌های شکستگی غیرمستقیم کف اربیت
شایع‌ترین علت، وارد آمدن ضربه مستقیم به چشم یا اطراف آن است. این ضربه می‌تواند در اثر تصادف رانندگی، برخورد در ورزش‌هایی مانند بوکس یا فوتبال، یا سقوط از ارتفاع ایجاد شود. وقتی نیروی ضربه مستقیماً به کره چشم منتقل می‌شود، فشار داخل اربیت ناگهان افزایش یافته و باعث ترک‌خوردگی در کف آن می‌شود. به همین دلیل به آن شکستگی غیرمستقیم گفته می‌شود، زیرا نیروی اولیه مستقیماً به استخوان کف وارد نشده است.
- ضربه مستقیم به چشم در حین ورزش
- سوانح رانندگی و برخورد با فرمان یا داشبورد
- درگیری‌های فیزیکی (ضربه با مشت)
- سقوط اجسام سنگین روی صورت
علائم و نشانه‌های شکستگی غیرمستقیم کف اربیت
علائم بسته به شدت ضربه و وسعت آسیب متفاوت است، اما رایج‌ترین نشانه‌ها عبارت‌اند از:
- دوبینی (دیپلوپیا): به‌دلیل گیر کردن عضله راست تحتانی در محل شکستگی، حرکات چشم به سمت بالا یا پایین محدود می‌شود.
- فرورفتگی کره چشم (Enophthalmos): به علت افتادگی بافت‌های اربیت به سینوس ماگزیلا.
- کبودی و تورم پلک‌ها: به‌خصوص در ساعات اولیه پس از ضربه.
- کاهش حس در گونه یا لب بالا: در اثر آسیب عصب اینفرااوربیتال.
- درد هنگام حرکت دادن چشم یا لمس ناحیه گونه.
در برخی موارد ممکن است بیمار به دلیل تورم زیاد متوجه دوبینی نشود و علائم اصلی چند روز بعد آشکار گردد.
روش‌های تشخیص شکستگی اربیت
تشخیص دقیق شکستگی کف اربیت نیازمند معاینه کامل و استفاده از روش‌های تصویربرداری پیشرفته است. پزشک ابتدا معاینه بالینی را انجام می‌دهد و در صورت مشکوک بودن به شکستگی، از سی‌تی اسکن (CT Scan) برای بررسی دقیق محل و وسعت آسیب استفاده می‌کند.
مراحل تشخیص:
- معاینه حرکات چشمی برای بررسی محدودیت در جهات مختلف
- ارزیابی دوبینی و تست میدان بینایی
- لمس گونه برای بررسی بی‌حسی ناحیه
- عکسبرداری رادیولوژی یا سی‌تی‌اسکن از اربیت
در تصاویر CT معمولاً شکستگی در قسمت نازک کف اربیت و گاهی افتادگی چربی یا عضلات به درون سینوس ماگزیلا مشاهده می‌شود.
روش‌های درمان شکستگی غیرمستقیم کف اربیت
درمان به شدت آسیب، علائم بالینی و درگیری عضلات بستگی دارد. در برخی موارد، درمان دارویی و استراحت کافی است، اما در موارد شدید نیاز به جراحی ترمیمی وجود دارد.
۱. درمان غیرجراحی
در صورتی که دوبینی خفیف باشد، تورم شدید وجود داشته باشد یا فرورفتگی چشم کمتر از ۲ میلی‌متر باشد، پزشک ممکن است درمان محافظه‌کارانه را انتخاب کند:
- استفاده از کمپرس سرد در ۴۸ ساعت اول
- داروهای ضد التهاب و آنتی‌بیوتیک
- استراحت و پرهیز از فین کردن (برای جلوگیری از ورود هوا به بافت اربیت)
- پیگیری منظم با سی‌تی‌اسکن و معاینه
۲. درمان جراحی
اگر بیمار دچار دوبینی ماندگار، گیر افتادگی عضلات، فرورفتگی قابل توجه کره چشم یا نقص وسیع استخوانی باشد، جراحی بهترین گزینه است. جراحی معمولاً طی ۷ تا ۱۰ روز پس از حادثه و پس از کاهش تورم انجام می‌شود.
در طی جراحی، با استفاده از برش کوچک از طریق ملتحمه یا زیر پلک، محل شکستگی ترمیم و با یک پلیت تیتانیومی یا مش پلی‌اتیلن پوشانده می‌شود تا از افتادگی بافت‌ها جلوگیری شود.
مراقبت‌های بعد از جراحی شکستگی اربیت
مراقبت پس از عمل نقش مهمی در پیشگیری از عوارض دارد. توصیه‌های زیر باید رعایت شوند:
- پرهیز از فعالیت سنگین و ضربه به صورت حداقل به مدت ۴ هفته
- عدم فین کردن یا عطسه با دهان بسته
- استفاده منظم از آنتی‌بیوتیک و داروهای ضد التهاب
- کمپرس سرد در ۲۴ ساعت اول
- مراجعه به پزشک جهت کنترل تورم و بررسی حرکات چشم
عوارض احتمالی شکستگی اربیت
اگر درمان به‌موقع انجام نشود، شکستگی کف اربیت می‌تواند منجر به عوارض طولانی‌مدت شود:
- دوبینی دائمی
- فرورفتگی دائمی چشم
- اختلالات حرکتی چشم
- عفونت سینوسی
- ناهماهنگی بین دو چشم و کاهش زیبایی صورت
سوالات متداول درباره شکستگی غیرمستقیم کف اربیت
آیا هر شکستگی کف اربیت نیاز به جراحی دارد؟
خیر، در موارد خفیف و بدون علائم جدی، درمان دارویی و استراحت کافی است. تنها مواردی که عضله گیر کرده یا دوبینی پایدار دارند نیازمند جراحی هستند.
آیا این شکستگی بینایی را کاهش می‌دهد؟
در بیشتر موارد خیر، مگر اینکه همراه با آسیب عصب بینایی یا خونریزی داخلی شدید باشد.
چه مدت بعد از جراحی می‌توان به زندگی عادی برگشت؟
بسته به شدت آسیب، معمولاً بعد از ۲ تا ۴ هفته می‌توان فعالیت‌های روزمره را از سر گرفت.
آیا اثر ظاهری شکستگی قابل برگشت است؟
در صورت انجام جراحی صحیح توسط جراح متخصص، تغییر ظاهری مانند فرورفتگی چشم یا عدم تقارن معمولاً به‌طور کامل اصلاح می‌شود.
جمع‌بندی
شکستگی غیرمستقیم کف اربیت چشم از جمله آسیب‌هایی است که نیاز به دقت و تشخیص سریع دارد. درمان مناسب می‌تواند از بروز عوارضی مانند دوبینی دائمی و تغییرات ظاهری جلوگیری کند. بنابراین در صورت بروز هر گونه ضربه به چشم و علائم مشکوک، مراجعه سریع به چشم‌پزشک یا جراح فک و صورت ضروری است.
