خونریزی کاسه چشم (زیر ملتحمه) — علل، علائم، درمان و پیشگیری
به خون ریزی کاسه چشم گاهی «خونریزی زیر ملتحمه» نیز گفته می‌شود. در بسیاری از موارد این وضعیت بی‌خطر است، اما دانستن جزئیات آن به شما کمک می‌کند تا در صورت نیاز به پزشک مراجعه کنید و از بروز مجدد آن جلوگیری نمایید.
مقدمه
وقتی شما در کاسه چشم خود لکه‌ای قرمز می‌بینید که شبیه خون‌مردگی است، احتمال دارد دچار خونریزی زیر ملتحمه شده باشید. این وضعیت گاهی بسیار ناگهانی ظاهر می‌شود و ممکن است نگران‌کننده به نظر برسد، اما در اغلب موارد آسیب جدی به چشم نمی‌رساند. در این مقاله به بررسی کامل این وضعیت می‌پردازیم: چه چیزی باعث آن می‌شود، چه علائمی دارد، چگونه تشخیص داده می‌شود، درمان‌های ممکن و چگونگی پیشگیری از آن.
تعریف و مفهوم پزشکی
خونریزی زیر ملتحمه (**Subconjunctival Hemorrhage**) به وضعیتی گفته می‌شود که یکی از رگ‌های کوچک زیر لایه شفاف ملتحمه چشم پاره شود و خون بین ملتحمه و سطح سفید چشم (صلبیه) جمع شود.
این حالت باعث ایجاد یک لکه قرمز روشن یا ناحیه‌ای بزرگ‌تر در قسمت سفید چشم می‌شود. مهم است بدانید که این خونریزی معمولاً دردناک نیست، دید را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد و خودبه‌خود طی ۱ تا ۲ هفته محو می‌شود.
شیوع و اهمیت
خونریزی زیر ملتحمه یکی از علل متداول سرخی چشم است و در همه سنین ممکن است رخ دهد. به‌ویژه در افراد مسن و کسانی که بیماری‌های زمینه‌ای عروقی دارند، بیشتر دیده می‌شود.
با اینکه ظاهر آن ممکن است برای بیمار نگران‌کننده باشد، اما در بیشتر موارد وضعیت خوش‌خیم است و نیاز به درمان خاص ندارد.
علل خونریزی در کاسه چشم
خونریزی زیر ملتحمه ممکن است بر اثر عوامل زیر ایجاد شود:
- افزایش ناگهانی فشار داخل عروقی: مانند سرفه شدید، عطسه، زور زدن هنگام اجابت مزاج، والبساوا (Valsalva) و استفراغ.
- ضربه یا تروما به چشم: تماس مستقیم یا ضربه می‌تواند باعث پارگی رگ ملتحمه شود.
- مالش یا خاراندن چشم: فشار مکانیکی روی سطح چشم یا ملتحمه می‌تواند آسیب به عروق کوچک وارد کند.
- عمل جراحی چشم یا تزریقات داخل چشمی: گاهی بعد از عمل جراحی چشم، تورم یا فشار موضعی باعث خونریزی می‌شود.
- عدسی تماسی: استفاده نامناسب یا تحریک‌کننده عدسی تماسی می‌تواند ملتحمه را حساس کند.
- بیماری‌های سیستمیک و شرایط زمینه‌ای:
- فشار خون بالا (Hypertension)
- دیابت (Diabetes Mellitus)
- اختلالات انعقادی و مصرف داروهای ضدانعقاد یا ضدپلاکت (مثل آسپرین، وارفارین و غیره)
- ضعف یا آسیب عروقی عمومی (لخته‌های ضعیف، شکنندگی عروق)
- علل نامشخص (Idiopathic): در برخی موارد ممکن است هیچ دلیل واضحی یافت نشود.
عوامل افزایش‌دهنده ریسک
برخی عوامل احتمال بروز خونریزی زیر ملتحمه را افزایش می‌دهند:
- سن بالا (افزایش شکنندگی عروق)
- فشار خون کنترل نشده
- دیابت و بیماری‌های عروقی
- استفاده از داروهای رقیق‌کننده خون یا داروهای ضدپلاکت
- بیماری‌های زمینه‌ای مانند اختلالات انعقادی
- استفاده از عدسی تماسی یا تحریک مزمن ملتحمه
- عادات بد مانند فشار دادن زیاد چشم یا مالش مکرر چشم
علائم و نشانه‌ها
خونریزی زیر ملتحمه معمولاً علائم مشخصی ندارد به جز رنگ‌پریدگی چشم:
- لکه قرمز واضح در بخش سفید چشم (صلبیه) که ممکن است از کوچک تا خیلی بزرگ باشد
- احساس خفیف خشکی، خش‌خشی یا حضور یک شیء کوچک در چشم به صورت گذرا
- بدون درد یا با درد خیلی خفیف (معمولاً درد چشم وجود ندارد)
- تغییر رنگ لکه با گذر زمان (قرمز روشن → قرمز تیره → قهوه‌ای → زرد)
- عدم تأثیر بر بینایی (معمولاً دید عادی باقی می‌ماند)
در صورتی که همراه با این خونریزی علائمی مانند درد شدید، کاهش بینایی، حساسیت به نور یا ترشح غیرطبیعی وجود داشته باشد، باید فورا به چشم‌پزشک مراجعه شود، زیرا ممکن است مشکل جدی‌تری وجود داشته باشد.
تشخیص و بررسی‌های لازم
تشخیص خونریزی زیر ملتحمه عمدتاً با معاینه بالینی انجام می‌شود. پزشک چشم با مشاهده ظاهر منحصر به فرد لکه و پرسش در مورد سابقه علائم، اغلب قادر است به تشخیص برسد.
در صورتی که خونریزی مکرر باشد یا نشانه‌هایی از بیماری زمینه‌ای دیده شود، ممکن است اقدامات زیر صورت گیرد:
- گرفتن فشار خون و بررسی سلامت سیستم عروقی
- انجام آزمایشات خونی برای ارزیابی انعقاد (مثل PT, aPTT، شمارش پلاکت‌ها)
- معاینه دقیق چشم با اسلیت‌لمپ (Slit Lamp) برای بررسی آسیب به ساختارهای داخلی‌تر چشم
- چک کردن سوابق دارویی بیمار و مصرف داروهای رقیق‌کننده یا ضدپلاکت
در اکثر موارد، اگر علت واضحی (مانند ضربه خفیف یا افزایش فشار عروقی) وجود داشته باشد، نیاز به آزمایشات گسترده نیست.
درمان و مراقبت‌های خانگی خون ریزی کاسه چشم
در اکثر موارد، خونریزی زیر ملتحمه نیازی به درمان پیچیده ندارد و خودبه‌خود بهبود می‌یابد.
با این حال، اقدامات زیر می‌تواند به کاهش علائم یا تسریع فرآیند بهبود کمک کند:
- قطره‌های اشک مصنوعی (مرطوب‌کننده): در صورت ایجاد احساس خشکی یا تحریک، ممکن است استفاده از قطره اشک بی‌نمک ۴ تا ۶ بار در روز مفید باشد.
- کمپرس سرد یا مرطوب: در روزهای اول می‌توان از کمپرس سرد ملایم (با پارچه تمیز) روی پلک بسته استفاده کرد تا تورم خفیف کاهش یابد.
- احتیاط در فعالیت‌ها: از انجام فعالیت‌های سنگین، فشار دادن زیاد چشم، یا خم شدن طولانی مدت جلوگیری شود تا از تشدید خونریزی ممانعت شود.
- اجتناب از مصرف قطره‌های چشمی ناخنک‌دار یا تحریک‌کننده: مگر با دستور پزشک.
- در صورت مصرف داروهای رقیق‌کننده: با پزشک خود درباره تنظیم دوز یا بررسی‌های لازم مشورت کنید (به‌خصوص اگر خونریزی مکرر باشد).
روند بهبودی معمولاً طی ۷ تا ۱۴ روز رخ می‌دهد، اما لکه ممکن است تا ۲–۳ هفته نیز به تدریج محو شود.
اگر خونریزی پس از ۲ هفته هنوز بهبودی نیافته یا بزرگ‌تر شده باشد، یا اگر علائمی مثل درد، کاهش دید یا حضور خون در بخش‌های داخلی‌تر چشم دیده شود، باید تحت معاینه پزشکی قرار بگیرید.
تشخیص افتراقی و وضعیت‌های هشداردهنده
گاهی خونریزی چشم ممکن است ناشی از مشکلات جدی‌تر باشد که باید از آنها متمایز شود:
- هیفما (Hyphema): خون در فضای جلویی چشم بین عنبیه و قرنیه، که ممکن است باعث کاهش دید شود.
- خونریزی داخل زجاجیه (Vitreous Hemorrhage): خونریزی در ژل داخلی چشم که می‌تواند باعث تاری دید یا دیدن اجسام شناور شود.
- التهابات شدید چشم و ملتحمه (Conjunctivitis): به همراه ترشح، خارش، ورم پلک و سایر علائم التهابی.
- زخمی شدن قرنیه یا صدمات سطحی چشم: ممکن است خونریزی همراه با درد، سوزش یا کاهش دید داشته باشد.
- اختلالات عروقی زمینه‌ای یا تومورهای موضعی: در موارد بسیار نادر.
اگر نشانه‌های هشداری مثل کاهش بینایی، درد، حساسیت به نور یا ترشح غیرطبیعی وجود داشته باشد، فوراً باید به چشم‌پزشک مراجعه شود.
پیش‌آگهی و روند بهبودی خون ریزی کاسه چشم
پیش‌آگهی برای خونریزی زیر ملتحمه عموماً بسیار خوب است. در اکثر موارد، لکه قرمز در عرض ۱ تا ۲ هفته به‌طور کامل ناپدید می‌شود.
روند تغییر رنگ لکه مشابه کبودی‌های پوستی است: ابتدا قرمز روشن، سپس تیره‌تر، و در پایان زرد و سفید می‌شود.
در حدود ۱۰٪ موارد ممکن است خونریزی مجدد رخ دهد خصوصاً اگر عوامل زمینه‌ای کنترل نشوند.
عوارض جدی نادر است، مگر در مواردی که بیماری زمینه‌ای مهمی وجود داشته باشد.
نکات پیشگیری از خون ریزی کاسه چشم
اگرچه نمی‌توان همه موارد را پیشگیری کرد، اما رعایت نکات زیر می‌تواند ریسک بروز را کاهش دهد:
- کنترل فشار خون و درمان بیماری‌های قلبی و عروقی
- مدیریت دیابت و سایر بیماری‌های متابولیک
- اجتناب از فشار زیاد در هنگام اجابت مزاج، پرهیز از یبوست و نوشیدن مایعات کافی
- دوری از مالش یا فشار ناخودآگاه چشم‌ها
- استفاده از حفاظت چشمی در فعالیت‌هایی که احتمال ضربه چشم وجود دارد
- در صورت مصرف داروهای رقیق‌کننده، رعایت توصیه‌های پزشک و بررسی‌های دوره‌ای
- استفاده صحیح و بهداشتی از عدسی‌های تماسی و پرهیز از تحریک مزمن ملتحمه
چه زمانی باید به چشم‌پزشک مراجعه کرد؟
در موارد زیر بلافاصله به چشم‌پزشک یا مرکز اورژانس مراجعه کنید:
- اگر خونریزی بیش از دو هفته بهبود نیافت یا بزرگ‌تر شد
- در صورت درد چشم شدید یا احساس فشار داخل چشم
- کاهش ناگهانی در دید چشم مبتلا
- حساسیت به نور یا تاری دید
- خونریزی‌های مکرر چشم بدون علت واضح
- وجود علائم دیگر مانند خونریزی در نقاط دیگر بدن یا کبودی‌های آسان
تأخیر در مراجعه در این شرایط ممکن است منجر به تشخیص دیرهنگام بیماری‌های جدی‌تر شود.
درباره شکستگی کاسه چشم بیشتر بدانید.
پرسش‌های متداول (FAQ) درباره خون ریزی کاسه چشم
- آیا خونریزی زیر ملتحمه خطرناک است؟
- در بیشتر موارد خیر — این وضعیت خوش‌خیم است و خودبه‌خود بهبود می‌یابد، مگر اینکه همراه با علائم هشداردهنده باشد.
- چقدر طول می‌کشد تا لکه قرمز از بین برود؟
- معمولاً در عرض ۷ تا ۱۴ روز، اما در مواردی ممکن است تا ۲ تا ۳ هفته زمان ببرد.
- آیا می‌توان این وضعیت را درمان کرد؟
- در اغلب موارد درمان خاصی لازم نیست و اقدامات حمایتی مانند استفاده از قطره اشک و پرهیز از فشار به چشم کافی است.
- آیا ممکن است خونریزی مجدد رخ دهد؟
- بله، به ویژه اگر عوامل زمینه‌ای مانند فشار خون بالا کنترل نشوند. تقریباً در ۱۰٪ موارد احتمال عود وجود دارد.
- چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
- اگر خونریزی بیش از دو هفته ادامه یابد، یا همراه با درد، کاهش دید، خونریزی مکرر یا علائم دیگر باشد، مراجعه به چشم‌پزشک ضروری است.
