نامتقارن شدن چشمها بعد از شکستگی کاسه‌ی چشم — علت‌ها، علائم و راه‌های درمان
مقدمه — چشمها و تقارن صورت
تقارن کامل در صورت خیلی نادر است؛ اما وقتی یکی از چشمها بعد از ضربه یا شکستگی کاسه‌ی چشم کوچک‌تر، پایین‌تر یا فروتر از دیگری به نظر برسد، این تغییر ناگهانی معمولاً نگران‌کننده است. در این مقاله به زبانی ساده توضیح می‌دهیم چرا چنین اتفاقی می‌افتد، چه علائمی باید جدی گرفت و چه راه‌هایی برای درمان وجود دارد.
شکستگی کاسه‌ی چشم چیست؟
کاسه‌ی چشم یا «اوربیت» ساختاری استخوانی است که از چشم و بافت‌های اطراف آن محافظت می‌کند. وقتی ضربه‌ی شدیدی به صورت وارد شود (مثلاً در ضربه ورزشی، تصادف یا افتادن)، ممکن است دیواره یا کف کاسه‌ی چشم ترک بردارد یا بشکند. یکی از انواع متداول، «blowout fracture» یا شکستگی کف کاسه‌ی چشم است که باعث می‌شود محتویات درونی اوربیت (عضلات، چربی) به سینوس مجاور بیرون بزنند یا جا به جا شوند. این جابجایی و افزایش یا کاهش حجم داخل اوربیت علت اصلی تغییر در موقعیت چشم و تقارن صورت است.
چرا بعد از شکستگی چشم نامتقارن می‌شود؟
چند عامل اصلی وجود دارد که می‌توانند باعث نامتقارن شدن چشم شوند:
-
جابه‌جایی یا فرورفتن چشم (Enophthalmos): وقتی استخوان کف یا دیواره‌ی اوربیت شکسته و جا باز می‌شود، بافت چربی یا عضلات داخل اوربیت ممکن است بیرون زده یا جابجا شوند. نتیجتا چشم به عقب‌تر (فروتر) می‌رود و با چشم مقابل تقارنش به هم می‌ریزد.
-
گیر افتادن عضله یا بافت (Entrapment): ممکن است عضلاتی که چشم را حرکت می‌دهند بین تکه‌های شکسته گیر کنند؛ این باعث محدودیت حرکت چشم و دوبینی می‌شود و از نظر ظاهری تقارن را به‌هم می‌زند.
-
تورم و خون‌مردگی موقت: در مرحله‌ی اولیه پس از آسیب، ورم و کبودی می‌تواند چشمها را نامتقارن نشان دهد؛ این نوع نامتقارن بودن معمولاً با کاهش ورم بهبود می‌یابد. بنابراین معاینه‌ی دقیق گاهی اوقات باید بعد از فروکش کردن ورم انجام شود.
-
از دست رفتن حجم بافت چربی یا آتروفی: در موارد مزمن‌تر، بافت چربی داخل اوربیت ممکن است در اثر آسیب یا بعد از جراحی تحلیل برود و باعث فرو رفتگی کشنده‌تر و پایدارتر شود.
علائم همراه که باید جدی گرفت
اگر بعد از ضربه هر یک از موارد زیر را دیدید یا احساس کردید، باید سریعاً به پزشک یا اورژانس چشم مراجعه کنید:
-
دوبینی (دو دیدن اجسام) که با پوشاندن یک چشم هم از بین نمی‌رود.
-
فرو رفتن چشم (یکی از چشمها عقب‌تر قرار گرفته).
-
عدم توانایی کامل در حرکت چشم به یک جهت (احساس قفل یا درد هنگام حرکت چشم).
-
کاهش حس یا بی‌حسی روی گونه یا دندان‌های بالایی (آسیب عصب infraorbital).
-
خون‌ریزی داخل چشم، کاهش بینایی یا درد شدید.
نکته: در چند روز اول پس از آسیب، ورم ممکن است تشخیص درست را سخت کند؛ بنابراین پزشک اغلب معاینه را تکرار می‌کند تا بعد از کاهش ورم وضعیت واقعی مشخص شود.
تشخیص — چه کارهایی انجام می‌دهند؟
معمولاً روند تشخیص شامل موارد زیر است:
-
معاینه چشمی کامل: شامل اندازه‌گیری موقعیت چشم (برای تشخیص enophthalmos یا hypoglobus)، بررسی حرکت‌ها و معاینه‌ی دید و عصب‌ها.
-
تصویربرداری CT اسکن از اوربیت و صورت: بهترین روش برای دیدن شکستگی‌های استخوانی و محل جابجایی بافت‌هاست. رادیوگرافی ساده گاهی کافی نیست.
تشخیص دقیق معمولاً تیمی است: چشم‌پزشک (اوفتالمولوژی)، جراح فک و صورت یا جراح پلاستیک صورت می‌توانند در تصمیم‌گیری برای درمان مشارکت کنند.
درمان‌ها — از مراقبت ساده تا جراحی
درمان بسته به شدت شکستگی و علائم بیمار متفاوت است:
۱. مراقبت حمایتی و زمان (غیرجراحی)
-
در آسیب‌های خفیف یا وقتی که مشکل فقط تورم موقت است، ممکن است فقط استراحت، یخ و بررسی‌های پی‌درپی کافی باشد. بسیاری از تورم‌ها در ۷–۱۴ روز اول کاهش می‌یابند.
۲. درمان‌های موقت برای دوبینی
-
گاهی از پَریز یا عینک prism برای کمک به دوبینی استفاده می‌شود تا در مدت بهبود عملکرد چشم بهتر شود؛ در غیر این صورت جراحی یا اصلاح عضلانی ممکن است لازم شود.
۳. جراحی بازسازی اوربیت (برای اصلاح انوفتالموس یا گیر عضله)
-
اگر شکستگی موجب فرو رفتن چشم (enophthalmos) یا گیر افتادن عضله شود یا علائم عملکردی (دوبینی شدید) وجود داشته باشد، جراحی برای بازسازی کف یا دیواره اوربیت پیشنهاد می‌شود. جراحی معمولاً شامل قرار دادن ایمپلنت یا پیوندی برای بازگرداندن حجم و شکل اوربیت است. زمان‌بندی جراحی مهم است: برخی مطالعات نشان می‌دهند جراحی در بازه‌ی اوایل (مثلاً ظرف ۲ هفته) می‌تواند نتایج بهتری در کاهش دوبینی داشته باشد.
۴. اقدامات برای اصلاح دیررس (مزمن)
-
اگر فرو رفتگی یا نامتقارنی بعد از ماه‌ها پایدار مانده باشد (آتروفی بافت یا تغییرات استخوانی)، ممکن است جراحی‌های ترمیمی پیچیده‌تری شامل افزودن حجم (چربی تزریقی، ایمپلنت‌های سفارشی یا پیوند استخوان) لازم باشد. نتایج اغلب خوب هستند اما بسته به شدت آسیب، ممکن است چند مرحله جراحی نیاز باشد.
چه زمانی جراحی لازم است؟
جراحی معمولاً در شرایط زیر مطرح می‌شود:
-
گیر افتادن عضله و محدودیت حرکتی چشم.
-
انوفتالموس قابل‌توجه که باعث بدشکلی یا مشکل عملکردی می‌شود.
-
شکستگی‌های گسترده یا تکه‌های استخوانی که نیاز به حذف یا بازسازی دارند.
تصمیم‌گیری نیازمند ارزیابی فردی توسط متخصص است؛ گاهی لازم است ابتدا صبر کرد تا ورم فرو بنشیند و بعد تصمیم نهایی گرفته شود.
نکات مهم برای بیمار
-
همیشه بعد از هر ضربه‌ی چشم، حتی اگر درد کم است، معاینه‌ی پزشکی انجام دهید. خون‌مردگی و ورم اولیه ممکن است حقیقت را پنهان کند.
-
اگر دوبینی، کاهش دید یا احساس قفل شدن چشم دارید، فوراً مراجعه کنید.
-
پیگیری‌های منظم بعد از آسیب و جراحی (در صورت انجام) برای بررسی بهبودی و جلوگیری از عوارض ضروری است.
