نقش پزشک متخصص فک و صورت در تشخیص شکستگی فک + معرفی دکتر شهاب‌الدین عزیزی
این مطلب توضیح می‌دهد چرا مراجعه به پزشک متخصص فک و صورت برای تشخیص دقیق شکستگی‌های فک ضروری است و مسیر تشخیص تا شروع درمان چگونه پیش می‌رود.
شکستگی فک چیست و چه زمانی اتفاق می‌افتد؟
شکستگی فک به ترک یا جداشدگی در استخوان‌های فک پایین (ماندیبل) یا فک بالا (ماگزیلا) گفته می‌شود. این آسیب معمولاً بر اثر تصادف، سقوط از ارتفاع، درگیری‌های ورزشی یا ضربه مستقیم رخ می‌دهد. برخی بیماری‌ها مانند پوکی استخوان پیشرفته یا عفونت‌های شدید نیز می‌توانند استخوان را مستعد شکستگی کنند.
شکستگی‌های فک می‌توانند ساده (بدون جابجایی زیاد) یا پیچیده (با جابجایی قطعات، شکستگی چندتکه، درگیری مفصل گیجگاهی-فکی یا همراه با آسیب‌های دندانی و بافت نرم) باشند. تشخیص صحیح نوع شکستگی، زاویه‌ها و جابجایی‌ها، اساس انتخاب درمان درست است.
علائم هشداردهنده شکستگی فک
- درد شدید هنگام باز و بسته کردن دهان یا جویدن
- تورم و کبودی در ناحیه فک، گونه یا اطراف گوش
- بی‌حسی لب پایین یا چانه (درگیری عصب آلوئولار تحتانی)
- اختلال در اکلوژن (به‌هم‌خوردن جفت‌شدن دندان‌ها)
- محدودیت بازشدن دهان یا قفل‌شدگی
- صدای ساییده شدن یا حس ناپایداری در استخوان
- دندان‌های لق یا شکسته، خونریزی داخل دهان
- انحراف فک هنگام بازکردن دهان (به‌ویژه در شکستگی‌های کندیل)
اگر یکی از این علائم را دارید، مراجعه فوری به جراح فک و صورت می‌تواند از عوارض دیررس جلوگیری کند.
چرا پزشک متخصص فک و صورت بهترین گزینه برای تشخیص است؟
جراحان فک و صورت (Oral & Maxillofacial Surgeons) در تقاطع دندانپزشکی، پزشکی و جراحی آموزش دیده‌اند. آن‌ها آناتومی پیچیده صورت، مسیرهای عصبی، مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ) و دندان‌ها را به‌صورت یکپارچه ارزیابی می‌کنند. نتیجه این آموزش تخصصی، تشخیص دقیق‌تر و برنامه درمانی منسجم‌تر است.
مزایای مراجعه به متخصص فک و صورت برای تشخیص شکستگی فک:
- تسلط به معاینه داخل و خارج دهانی و تشخیص جابجایی‌های ظریف
- توانایی انتخاب تصویربرداری مناسب (پانورامیک، CBCT، CT) و تفسیر تخصصی تصاویر
- بررسی همزمان اکلوژن و رابطه دندانی با وضعیت استخوان
- تشخیص افتراقی بین آسیب‌های بافت نرم، دررفتگی مفصل، شکستگی‌های مخفی و دردهای عصبی
- برنامه‌ریزی درمانی از ثابت‌سازی غیر جراحی تا جراحی باز و فیکساسیون با پلاک و پیچ در صورت نیاز
مراحل تشخیص: از شرح‌حال تا تصویربرداری
۱) شرح‌حال دقیق
متخصص فک و صورت ابتدا درباره زمان و مکان ضربه، شدت آن، سابقه بیماری‌ها، مصرف داروهای رقیق‌کننده خون و علائم فعلی سؤال می‌کند. دانستن مکانیسم آسیب (مثلاً ضربه مستقیم به چانه یا گونه) به حدس محل شکستگی کمک می‌کند.
۲) معاینه خارج دهانی
بررسی عدم تقارن صورت، تورم، کبودی پشت گوش، لمس دردناک در امتداد لبه فک، حرکات مفصل و صدای کلیک یا کریپتاسیون از مهم‌ترین گام‌هاست. در شکستگی کندیل، انحراف فک به سمت آسیب هنگام بازکردن دهان مشاهده می‌شود.
۳) معاینه داخل دهانی
پزشک به دنبال خونریزی زیرمخاطی، زخم‌های برنده، لق شدن دندان‌ها، خطوط شکستگی در لثه و تغییر در تماس دندان‌ها می‌گردد. ارزیابی حسی لب و چانه نیز انجام می‌شود.
۴) تصویربرداری هدفمند
انتخاب مدالیته تصویربرداری به محل و شدت آسیب وابسته است:
- پانورامیک (OPG): نمای کلی از فک‌ها؛ برای غربالگری اولیه مناسب است.
- CBCT: جزئیات سه‌بعدی با دوز اشعه کمتر نسبت به CT پزشکی؛ برای شکستگی‌های دندانه‌دار، زاویه فک، پاراسمفیز و ارزیابی اکلوژن بسیار کمک‌کننده است.
- CT اسپیرال: در تروماهای وسیع، شکستگی‌های چندتکه، درگیری کف حفره چشم یا زایگوما ارجح است.
- MRI: به‌ندرت برای بررسی آسیب‌های دیسک مفصلی یا بافت نرم خاص استفاده می‌شود.
تفسیر صحیح تصاویر، تشخیص میزان جابجایی و زاویه شکستگی، تعیین مسیر درمان را ممکن می‌کند.
انواع شکستگی‌های فک که پزشک بررسی می‌کند
شکستگی‌های رایج فک پایین شامل سمفیز و پاراسمفیز (ناحیه چانه)، بدنه، زاویه، راموس، کندیل و ساب‌کندیل و آلوئولار است. در فک بالا هم شکستگی‌های آلوئولار، شکستگی‌های زیگوما/کمان گونه و الگوهای لوفور (Le Fort) مطرح می‌شود.
هر کدام ویژگی‌های بالینی خاص دارند. مثلاً در شکستگی زاویه فک ممکن است درد هنگام فشار روی دندان عقل دیده شود، در حالی که در شکستگی کندیل، محدودیت بازشدن دهان و انحراف شایع‌تر است.
اهمیت زمان مراجعه و عوارض تأخیر
در شکستگی فک، زمان طلایی تشخیص اهمیت زیادی دارد. تأخیر می‌تواند به جوش‌خوردن در وضعیت نادرست (مال‌یونین)، درد مزمن مفصل، تغییر همیشگی در اکلوژن، بی‌حسی دائمی یا عفونت منجر شود. مراجعه سریع باعث می‌شود تصمیم‌گیری بین ثابت‌سازی غیرجراحی (باندینگ، شل اسپلینت، MMF) و جراحی (ORIF) با دقت بیشتری صورت گیرد.
تفاوت تشخیص توسط جراح فک و صورت با دندانپزشک عمومی
دندانپزشک عمومی در مدیریت اولیه تروما می‌تواند کمک کند، اما برای تشخیص نهایی شکستگی‌های پیچیده و تصمیم‌گیری درمانی، ارجاع به جراح فک و صورت استاندارد است. نکات تمایز:
- دانش تخصصی در آناتومی فک و صورت و الگوهای شکستگی
- دسترسی به تصویربرداری پیشرفته و توانایی تفسیر دقیق
- تجربه در مدیریت عوارض و انتخاب بهترین روش تثبیت
اقدامات اولیه تا زمان مراجعه
- روی ناحیه آسیب‌دیده کمپرس سرد قرار دهید تا تورم کاهش یابد.
- اگر خونریزی داخل دهان وجود دارد، با گاز تمیز به‌آرامی فشار دهید.
- از حرکت شدید فک و جویدن غذاهای سفت خودداری کنید؛ غذاهای نرم مصرف کنید.
- داروهای مسکن رایج فقط در صورت عدم حساسیت و با احتیاط مصرف شوند.
- در صورت تهوع، مشکل تنفسی یا درد شدید، به اورژانس مراجعه کنید.
هشدار: توصیه‌های فوق جایگزین معاینه حضوری نیست. تشخیص قطعی فقط توسط پزشک متخصص امکان‌پذیر است.
دکتر شهاب‌الدین عزیزی، جراح فک و صورت در تهران
دکتر شهاب‌الدین عزیزی
جراح فک و صورت (Oral & Maxillofacial Surgeon) در تهران
دکتر شهاب‌الدین عزیزی از جراحان فعال حوزه فک و صورت در تهران هستند که در ارزیابی و مدیریت تروماهای فکی—including تشخیص دقیق شکستگی‌های فک—فعالیت دارند. تمرکز ایشان بر معاینه دقیق، انتخاب صحیح تصویربرداری (پانورامیک، CBCT، CT) و ارائه برنامه درمانی متناسب با شرایط هر بیمار است.
برای هماهنگی و دریافت نوبت، می‌توانید با مطب ایشان تماس بگیرید.
نیاز به ارزیابی دقیق دارید؟ اگر پس از ضربه دچار درد فک، بی‌حسی لب یا بههمخوردگی جفت‌شدن دندان‌ها شدهاید، معاینه تخصصی توسط دکتر عزیزی می‌تواند از عوارض بعدی پیشگیری کند.
- مشاوره اولیه و بررسی علائم
- درخواست تصویربرداری هدفمند و تفسیر تخصصی
- طراحی مسیر درمان از مراقبت محافظهکارانه تا جراحی در صورت نیاز
چگونه یک تشخیص دقیق انجام می‌شود؟
- مراجعه سریع: پس از ضربه، هرچه زودتر به جراح فک و صورت مراجعه کنید.
- ارزیابی بالینی: بررسی ظاهری، لمس نواحی حساس، سنجش حس لب و چانه، ارزیابی اکلوژن.
- تصویربرداری مناسب: با توجه به محل درد و یافته‌های معاینه، پزشک نوع تصویر را انتخاب می‌کند.
- تفسیر و تصمیم درمان: با توجه به جابجایی قطعات، وضعیت دندان‌ها و سن بیمار.
- پیگیری: مانیتورینگ ترمیم استخوان، تمرینات مفصل و اصلاح اکلوژن در صورت نیاز.
سوالات متداول درباره تشخیص شکستگی فک
از کجا بفهمم فکم شکسته یا فقط ضرب‌دیدگی است؟
وجود درد شدید هنگام جویدن، بی‌حسی لب پایین، تغییر در جفت‌شدن دندان‌ها و محدودیت بازشدن دهان نشانه‌های قوی شکستگی هستند. تشخیص قطعی فقط با معاینه تخصصی و تصویربرداری ممکن است.
کدام تصویربرداری برای تشخیص بهتر است؟
برای غربالگری، پانورامیک مفید است؛ اما برای جزئیات سه‌بعدی شکستگی‌ها، CBCT یا CT دقت بیشتری دارند. انتخاب دقیق به تشخیص پزشک بستگی دارد.
آیا هر شکستگی فک نیاز به جراحی دارد؟
خیر. شکستگی‌های پایدار و بدون جابجایی ممکن است با ثابت‌سازی غیرجراحی مدیریت شوند. موارد جابجایی‌دار یا چندتکه معمولاً به جراحی نیاز دارند.
تا قبل از مراجعه به پزشک چه کنم؟
از حرکت فک و جویدن سفت خودداری کنید، کمپرس سرد بگذارید و در صورت خونریزی، فشار ملایم با گاز استریل اعمال کنید. در صورت علائم شدید، به اورژانس بروید.
چه زمانی حتماً باید به جراح فک و صورت مراجعه کنم؟
در صورت ضربه به فک همراه با درد شدید، بی‌حسی لب، تغییر اکلوژن، یا مشکل در بازکردن دهان، مراجعه فوری توصیه می‌شود.
